Dunhuang Go Kılavuzu: 6. yüzyıldan go kuralları ve taktikleri

Derleyen: Çağatay Tavşanoğlu 

Çin’in batısında yer alan Dunhuang kentindeki Mogao Mağaraları’nın, Budist sanatının yaklaşık 1000 yıllık dönemine ait en güzel örnekleri barındırmakta olduğu geçtiğimiz yüzyılın başlarında keşfedildi. Mağaralarda yapılan araştırmalarda, tarihleri MS 406 ile 1002 yılları arasında değişen toplam 45.000 metin bulundu. Bu metinlerin çoğu klasik Çince ve yerel Çince lehçesi ile yazılmış olsa da, Dunhuang’ın İpek Yolu üzerinde stratejik bir noktada bulunması nedeniyle (1) Tibetçe, İbranice, Saka dili, Eski Türkçe, Sanskritçe ve Soğdakça dâhil birçok dile ait metinler de saptandı.

Dunhuang Go Kılavuzu

Mağaraların UNESCO dünya mirası listesinde yer almasını sağlayan tüm bu değerli belgelerin arasında, dünyada tespit edilmiş en eski go oyunu kılavuzu da yer almakta. MS 6. yüzyıla ait olan bu metin, mağaralarda 1907 yılında tek parça halinde keşfedilmiştir ve bugün Londra’da British Library’de bulunmaktadır. Metin, günümüzde “Dunhuang Go Kılavuzu”, “Dunhuang Go Klasiği” ya da özgün başlığı ile “Go Klasiği” olarak adlandırılmakta. El yazması olan metin 15,5 cm boyunda ve 240 cm enindedir, bazı kesimleri düzensizdir ve zorlukla okunabilmektedir. Metin tam değildir ve ilk üç ya da beş satırı (45-75 karakter) kayıptır. Metnin sonu hiç zarar görmemiştir ve burada metnin başlığının “Go Klasiği” olduğu yazılmakta ve tek bir parşömen tomarında metnin tamamının yer aldığı belirtmektedir. Ne yazık ki, metnin en başında bulunması muhtemel olan yazarın ismi mevcut metinde yer almamaktadır.

Dunhuang Mağaraları, Kuzeybatı Çin

Her ne kadar, Dunhuang mağaralarında bulunan metinlerin tarihleri 5. yy ile 11. yy arasında olsa da, go kılavuzu metninin Kuzey Zhou Hanedanlığı’nın hüküm sürdüğü 6. yy’ın sonlarında (557-581) oluşturulduğu düşünülmektedir. Bunun en önemli kanıtı, yazarın metinde siyah taşları kastetmek için “siyah taşlar” (黑子) yerine “karga taşlar” ["crow pieces" (烏子)] sözcüğünü kullanmasıdır. Bu alışılmadık terimin açıklaması şöyledir: Kuzey Zhou Hanedanlığı’nın ilk imparatorunun babası olan ve ölümünden sonra hanedanlığın kurucusu olarak onurlandırılan Yuwen Tai’nin (507–556) lakabı “Siyah Susamuru” olduğundan Çince’de yer alan “siyah” (黑) karakterinin kullanımı Kuzey Zhou Hanedanlığı döneminde yasaklanmıştır. Bu nedenle metinde “siyah” karakteri yerine, Çince’de siyah rengi çağrıştıran “karga” (烏) sözcüğü kullanılmıştır.

Metnin sonunda, Tibetçe tek bir satır yazı bulunmaktadır: “Keşiş Ba tarafından yazılmıştır”. Ancak, Çince metnin Tibetli bir kâtip tarafından mı kopyalandığı, yoksa Tibetli bir keşişin mi daha ilerideki bir zamanda metne bu satırı ilave ettiği bilinmemektedir.

İçerik

Ana metin numarandırılarak yedi bölüme ayrılmıştır. İlk bölümün başlığı ve numarası kayıptır, ancak genel saldırı ve savunma prensipleri anlatılmaktadır. Buradan oyuncunun Chen Ping ve Zhuge Liang gibi ünlü askeri stratejistlere özendiği yorumu yapılmaktadır. Bölümde, “Açgözlü olan çoğunlukla mağlup olur. Çekingen olan nadiren başarılı olur” gibi genel tavsiyeler bulunmaktadır.

İkinci bölüm, merdiven stratejisini açıklamaktadır.

Üçüncü bölüm, taş gruplarının iyi ve kötü şekillerini tartışmakta ve yaşayan ve ölü şekillerden örnekler vermektedir. Örneğin, bir yerde “köşedeki dört büklüm (bent four) oyun sonunda ölüdür” notu yer almaktadır.

Dördüncü bölüm, go tahtasının simgelediklerini anlatmakta ve tahtadaki farklı pozisyonlara verilen sembolik isimlere değinmektedir. Örneğin, yazar “Go taşları gök kubbe gibi yuvarlak ve go tahtası da dünya gibi karedir ve tahtada tutulumun (ecliptic) bölümlerini yansıtan 361 kesişme noktası vardır” demektedir. Burada go tahtasının 361 noktasının olması nedeniyle, yazarın geç Han Hanedanlığı döneminden (MÖ 206- MS 202) 8. yy’ın ortalarına kadar kullanıldığı kanıtlanmış olan 17x17’lik tahtanın yerine standart 19x19’luk bir go tahtasına aşina olduğu açıktır.

Beşinci bölüm, oyunda ustalaşmak için go diyagramlarının öneminden bahsetmektedir. Bölümde, go diyagramlarının somut bir örneği verilmemektedir, ancak Cheng Enyuan (1917–1989) kılavuzun orijinal metnine eşlik eden oyun pozisyonları ve stratejilerini gösteren bir seri diyagramın var olabileceğini ileri sürmüştür.

Altıncı bölüm, go oynarken uyulacak davranış kurallarından bahsetmektedir. Örneğin, “bir taş oynandığında, tekrar hareket ettirilmez”. Cheng Enyuan, bu bölümün anlaşılmasının çok zor olduğunu bildirmiştir çünkü anlamı belirsiz çok sayıda teknik terim kullanılmıştır ve modern go oyununda artık bulunmayan eski uygulamalardan bahsedilmektedir. Özel olarak, birçok yerde sayım çubuklarının kullanımına değinilmiştir, ancak bunların oyundaki rolü tam olarak belirlenememiştir.

Yedinci bölüm, go diyagramlarını dört kategoride sınıflandırmaktadır: Meşhur oyunlar, kurnazlık teknikleri, ko savaşları ve seki, yaşam ve ölüm şekilleri. Bölümde geçen “Han Hanedanlığı go oyunlarından 13 diyagram” ve “Doğu Wu go oyunlarından 24 diyagram” cümleleri, erken dönem bir go oyunu kolleksiyonunun bir zamanlar metne eşlik ettiğini düşündürmektedir. Bugün, sözü edilen dönemlere ait elimizde yalnızca Sun Ce (175-200) ile Lü Fan (ölümü 228) arasında oynandığı rivayet edilen bir oyunun diyagramı mevcuttur.

Ana metni takiben, “Go Hataları Teknikleri” başlıklı numaralandırılmamış bir bölüm yer almaktadır. Cheng Enyuan, bu bölümün aslında birincisinin “Go Hataları”, ikincisinin ise “Go Teknikleri” başlığını taşıması gereken iki ayrı go metninin birleştirilmesinden oluştuğunu ileri sürmüştür. “Go Hataları” kısmı, go oyunu sırasındaki üç kötü hatanın (kenarlara ve köşelere çok yakın oynamak, rakibin hamlelerine umursamazca cevap vermek, gruplarının kesilmesine izin vermek) ve iki dikkatsiz oyun tarzının (bir taşı aceleyle ve düşünmeden oynamak, ölü bir grubu kurtarmaya çalışmak) yanısıra, yaşamanın iki yolunu (merkeze doğru kaçmak, tüm yönlerde bağlanmak) ve iki iyi alışkanlığı (zayıf bir pozisyonda açgözlü olmamak, güçlü bir pozisyonda çekingen olmamak) anlatmaktadır. Cheng, “Go Teknikleri” kısmından sonra gelen, farklı bir tarzda yazılmış ve go stratejisi hakkında daha kaba bir anlatımı olan kısmın, go üzerine birçok kayıtlı çalışması olduğu bilinen, Liang Hanedanı kurucusu İmparator Wu (464-549)’dan bir alıntı olduğuna inanmaktadır.

Bundan sonra, İmparator Wu’ya atfedilen ve genel stratejik tavsiyeler içeren “Go Üzerine Temel Açıklamalar” başlıklı kısa bir metin yer almaktadır. Her ne kadar İmparator Wu’nun “Go Üzerine Açıklamalar” isimli çalışması Tang Hanedanlığı’ndan Ming Hanedanlığı’na kadar olan dönemde kaynakçalarda yer alsa da, bu metnin kaybolmamış bir baskısı bilinmemektedir. Dolayısıyla söz konusu erken dönem go incelemesinden geriye tek kalan, Dunhuang metninin sonundaki bu kısacık alıntıdır.

Tüm metnin yalnızca birinci bölümünün çevirisi tamamlanmıştır ve merdiven stratejisinden bahseden ikinci bölümünün çevirisi taslak olarak hazır durumdadır, ancak henüz yayınlanmamıştır.

“Go Klasiği” (碁經) 1. Bölümün tam metni:

.... 3-5 satır kayıp metin....

Ping’in stratejileri (2). Eğer kesilecek yerler varsa, oraya saldır, zayıf gruplar oluştur; hiçbir kazanç olmasa da, genel durumda bir zarar olmayacaktır. Eğer öncü güçlenirse, zarar görülebilir. Eğer stratejik avantaj çoktan kaybedildiyse, sınırları savun. Açgözlü olan çoğunlukla mağlup olur. Çekingen olan nadiren başarılı olur.

İki generalin birbirlerine karşı yaptıkları planlarda olduğu gibi, eğer bir fırsat varsa, ele geçir. Eskiler der ki "erdemli bir kalbin iyi olduğunu düşünme, incelikle aldatma yeteneği olmadıkça" (3). Eğer hedeflerin güneydoğuda ise, aldatıcı bir şekilde kuzeybatıya oyna. Jin Lordu’nun Guo’yu işgalinde (4) ya da aldatmacada sıklıkla kullanılan Zhuge Liang’ın boş şehir uygulamasında (5) olduğu gibi gizli planların olsun.

Dunhuang Go Kılavuzu başlangıç kısmı

Önceki hamleler değiştirilemeyeceği için, sonraki pişmanlıklara katlanmak gerçekten zordur. Go sayısız taşa sahiptir, dolayısıyla her bir durum dikkatlice araştırılmalıdır. Bertaraf edilmiş orduların sizi sinirlendirecek şekilde yeniden isyan çıkarmalarına, kuşatmayı delmelerine ve yeniden canlanmalarına izin vermeyin. Bu gibi durumlardaki taşlar tek tip değildir: Bazıları merdivene sebep olur ve dalgalar gibi ileriye doğru atılırlar; bazıları merdiveni takip eder ve aslında kaybedilmişlerdir. Bazıları canlı kalabilmek için ölüm peşinde koşar; bazıları ko bulma umuduyla tehlikeyi çağırır.

Ordular bir çarpışmaya girdiğinde ve rekabet halinde olduklarında, savaşı durdur ve dikkatlice incele. Zayıf grupları destekle çünkü ilk olarak en zayıf olana saldırılacaktır. Her ne kadar güçlü gruplar kendi kendilerine yeteceklerse de, alan oluşturmayı sürdür. Zayıf grupların alanına mutlaka girilmelidir çünkü bu tarz bir alan tecavüzü kazanç sağlar. Yaşayan grupları müsrifçe güçlendirmeye çalışma. Çoktan ölmüş taşları kurtarmak için uğraşma. İki yaşayan grubu kesme. İki ölü grubu bağlama. Senteyi kaybederek bağlamanın ya da kesmenin bir faydası yoktur. Go’da “bir kaybederek” “iki kazanmak için oynama” kavramı vardır. Eğer rakibinin alanına girer ve sınırlarına saldırırsan, senteyi (6) çoğunlukla elinde tutarsın. Bir ko durumunda, şekli ilk olarak yaratan stratejik avantaja sahiptir. Bu şekilde yapamayan daha zayıftır ve dezavantajlı olandır. Eğer çok büyük bir plan varsa, dışarıdaki taşlar kurtarılabilir; ancak sadece daha küçük fırsatlar varsa, harekete geçmemek mantıklıdır.

Bu deneme yazısı yetersiz ve hantal olsa da, birçok konunun özünü yansıtabilmektedir. Buna uygun bir şekilde oynayanlar, kaybetmeden yaşamaya devam edeceklerdir.

Dipnotlar:

(1)   İpek yolunun stratejik bir noktasında bulunması ticaret ilişkilerinin yoğun olduğu anlamına gelmektedir.

(2)   Burada geçen “Ping”in, geç Qin-erken Han döneminde yaşamış Chen Ping olduğu sanılmaktadır.

(3)   Bu satır, manevi prensipler ışığında insanları doğru davranışlarda bulunmaya çağıran Konfüçyusçu ideallerle go arasındaki gerginliği vurgulamaktadır. Bundan dolayı bazı Konfüçyusçular Goyu ”bir zaman kaybı ya da daha da kötüsü” olarak görmektedir.

(4)   MÖ 661 yılında Jin Dükü Xian, Yu Düküne Guo devletine saldırmak amacıyla Yu topraklarından geçmesine izin vermesi için ödeme yapmıştır. MÖ 654 yılında, Dük Xian, Yu Dükünü bu kez Guo devletini tamamen ortadan kaldırmak için bir saldırı yapmak istediği konusunda inandırmış ve ordusunun Yu topraklarından geçişi için izin almıştır. Bu saldırıyı gerçekleştirdikten sonra, Jin ordusu geri dönmüş, Yu ülkesini işgal ve ilhak etmiştir. Buradaki önemli nokta, Jin Dükü Yu ülkesinden ordusunu geçirmesi için kendisinden izin isterken Yu Dükünün herhangi gizli bir amaçtan şüphelenmemiş olmasıdır.

(5)   Bu Üç Krallık Hikayesi’ndeki Zhuge Liang tarafından uygulanmış olan en aldatıcı ve başarılı stratejilerden birine vurgu yapmaktadır. Ordusu yolda iken, Zhuge Liang bulunduğu kentin bir saldırıyı püskürtemeyeceğini bilmektedir. Bundan dolayı, kendisi şehir kapısının üzerine oturarak qin (bir müzik aleti) çalmaya başlamış, kapıları açtırmış ve köylülerin sakin bir şekilde sokakları süpürmesini emretmiştir. Saldırı geldiğinde, Zhuge’nin meşhur planı sayesinde rakip general bunun bir tuzak olduğunu düşünmüş ve geri çekilmiştir.

(6)   Buradaki Çince karakter 先, üst el, momentum ya da avantaj olarak çevrilebilecek olan Japonca go terimi ”sente” ile aynıdır.

Teşekkür

A. Mert Aydoğdu’ya metni geliştirmeye yardımcı olan değerlendirmesinden ötürü teşekkür ederim.

Kaynakça

Foster, R.W. (2009). "The Classic of Go (S.5574)". International Dunhuang Project. Erişim: 28.08.2011.

Sensei's Library yazarları (2010). Dunhuang Classic. Sensei's Library 27 Temmuz 2010. http://senseis.xmp.net/?DunhuangClassic. Erişim: 16.09.2011.

UNESCO (2011) Mogao Caves. In: World Heritage Convention List. http://whc.unesco.org/en/list/440. Erişim: 29.08.2011.

Wikipedia yazarları (2011). “Dunhuang Go Manual”. Wikipedia, The Free Encyclopedia. 28 Temmuz 2011. http://en.wikipedia.org/wiki/Dunhuang_Go_Manual. Erişim: 28.08.2011.

Wikipedia yazarları (2011). “Dunhuang Manuscripts”. Wikipedia, The Free Encyclopedia. 6 Ağustos 2011. http://en.wikipedia.org/wiki/Dunhuang_manuscripts. Erişim: 28.08.2011.

Wikipedia yazarları (2011). “Mogao Caves”. Wikipedia, The Free Encyclopedia. 31 Ağustos 2011. http://en.wikipedia.org/wiki/Mogao_Caves. Erişim: 01.09.2011.